Quşların pasterellyoz xəstəliyi

Quşların pasterellyoz xəstəliyi

Pasterellyoz (vəba) bütün növ quşların iti, yarımiti və xroniki formada gedən yoluxucu kontagioz xəstəliyi olmaqla septisemiya formasında baş verərək ağır keçməsi və yüksək tələfat verməsi ilə səciyyələnir.

Tarixi məlumat: Onun verdiyi iqtisadi zərər çoxlu miqdarda quşun xəstələnərək ölməsindən, 50-80%-ə qədər xəstə və zəif quşların öldü-rülərək tələf edilməsindən, məhsuldarlığın azalmasından, təsərrüfata ciddi məhdudiyyət qoyulması nəticəsində onun normal fəaliyyətinin pozulmasından, çoxlu miqdarda antibiotik, sulfanilamid preparatları və dezinfeksiya maddələrinə çəkilən xərcdən, kliniki xəstələrin ayrılması dayanandan sonra şərti sağlam məhsuldar quşların məcburi kəsilməsindən və digər amillərdən ibarətdir.

Hələ XVIII əsrin ikinci yarısında Avropa ölkələrində quşlar arasında pasterellyoz xəstəliyinin baş verməsi və böyük tələfata səbəb olması göstərilmişdir. Xəstəliyin yoluxucu olmasını ilk dəfə təxminən XIX əsrin ortalarında Reno və Delafond müəyyən etmiş, Rivolta və Neronçiti isə xəstə toyuqların qanından mikrobları ayırmışlar. 1880-ci ildə isə Paster toyuqlarda pasterellyozun törədicisinin təmiz kulturasını ayıraraq onu quşların digər yoluxucu xəstəliklərdən tamamilə təfriq etmişdir.

Pasterellyoz xəstəliyi mülayim və isti iqlimi olan ölkələrin quşçuluq təsərrüfatlarına iqtisadi ziyan verir. Son məlumatlara görə bu xəstəlik Şimali Avropa ölkələrində təsadüf olunmamış, Qərbi Avropa ölkələrində isə çox nadir hallarda baş vermişdir. Lakin Şərqi Avropanın, Asiya və Afrikanın bir sıra ölkələrində hər il pasterellyoz xəstəliyi yaranır.

Vaxtikən bu xəstəlik bizim respublikanın aran və dağətəyi zonalarında yerləşən ekstensiv təsərrüfatlarında da qeydə alınıb. Xəstəliyə qarşı səmərəli mübarizə tədbirləri aparılmayan təsərrüfatlarda stasionar xarakter daşıyıb. Müxtəlif illərdə iri sənaye quşçuluq təsərrüfatlarında, həm ətlik, həm də yumurtalıq istiqamətli təsərrüfatlarda pasterellyoz xəstəliyi geniş yayılaraq böyük iqtisadi zərərə vurub və aparılan səmərəli radikal tədbirlər nəticəsində xəstəlik qısa zaman kəsiyində ləğv olunub.

Törədicisi: Pasterella multocida-oval formalı, gödək, bipolyar, qram mənfi 0,25-2,5 mkm ölçüdə bakteriyadır. Mikrob hərəkətsiz olmaqla qamçıları yoxdur, spor əmələ gətirmir. Qandan və ölmüş quşların orqanlarından hazırlanan yaxmalarda adi anilin boyaları və gummra boyası ilə bi-polyar boyanır. Ət peptonlu bulyon (ƏPB) qida mühitini 48 saatdan sonra bulandırır və bir neçə gündən sonra mixbər şüşəsinin dibində çalxalayan vaxtı saç şəklində qalxan selikli çöküntü, bundan əlavə bəzi ştammlar isə bulyonun səthində zəif ağ bozumtul pərdə də əmələ gətirir. Ət peptonlu aqar (ƏPA) qida mühitində xırda şəffaf şehvari koloniyalar şəklində əmələ gəlir.

Bərk qida mühitlərində boyun xarakterinə görə pasterellaların 3 tip koloniyalarıaşkar edilmişdir: hamar (S- forma), mukoid (M- forma) və nahamar (R- forma).

Pasterellanın S-formasının koloniyaları xırda, hamar, şəffaf olmaqla işıq şüalarının təsiri altında parlayır və kapsulaya malikdir. Mukoid M-formanın koloniyaları iri, selikli olmaqla kapsulası vardır. Nahamar R-forma isə şəffaf olmayan, kənarları girintili-çıxıntılı, nahamar koloniyalar əmələ gətirir və kapsulası olmur.

Koloniyaları müxtəlif olan pasterellalar həmçinin özlərinin virulentliklərinə, immonogen və antigenlik xüsusiyyətlərinə görə də fərqlənirlər. Ən yüksək virulentliyə malik olan S-forma xəstəliyin iti gedişidir, bir qədər zəif virulentli olan M-forma yarımiti və xroniki gedişlidir. R-forma isə avirulentlidir.

Koloniyaların morfologiyası ilə pasterellaların virulentliyi və immunogenliyi arasındakı düzgün korrelyasiya onların kapsulalarının olub-olmaması ilə əlaqədardır. Belə ki, pasterella quş orqanizminə daxil olanda kapsulanın əsas tərkib hissəsi olan qialurun turşusu onun toxumalarının rialuzoiaza fermentini zərərsizləşdirir. Bundan əlavə, pasterellaların kapsulasında rialuzokidaza fermenti və quş orqanizmində spesifik əkscisimlərin yaranmasına səbəb olan yüksək fəal antigenlər vardır. Ona görə də kapsulası olan pasterellanın koloniyaları yüksək virulentli olmaqla möhkəm immunitet yaratmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Mukoid formada da kapsula vardır, lakin onun tərkibində yalnız rialuron turşusu olduğu üçün antigen və rialuzonidaza fermentinin çox az olmasına səbəb olur. Ona görə də bu formanın immunogenlik xassəsi çox zəif olduğundan quşlarda pasterellyoz xəstəliyinin yarımiti və xroniki formasını törədir. Pasterellanın təzə ayrılmış ştammaları siçan, ada dovşanı və göyərçinlər üçün patogendirlər.

Pasterellyozun törədicisi peyində bir ay, çürüməkdə olan cəsəd və torpaqda üç ay yaşamaq qabiliyyətinə malikdir. Kölgədə olan qanda və bağırsaq möhtəviyyatında 6-10 gün, müsbət 5-8 0C hərarətdə qapalı qabda olan suda 18 gün, buzda isə 2 həftə öz virulentliyini saxlayır. Açıq havada günəş şüalarının təsirindən 48 saat, düz şüalar düşməyən yerdə 72 saat, qurudulmuş qan yaxmasında otaq hərarətində 8 gün müddətində tələf olur. J.Q.İarov (1958) müəyyən etmişdir ki, havanın hərarətindən, nisbi nəmlikdən və günəş radiasiyasından asılı olaraq pasterellyozun törədicisi yoluxmuş əşyalarda 35 dəqiqədən 34 gün, quş peyinində 12-72 gün, lələk və tükdə 11-26 gün, taxıl dənində 11-44 gün, suda 6 gün, yumurta qabığının üstündə 6-26 gün, yoluxmuş quş cəsədində 25-120 gün yaşayırlar. Müəyyən edilmişdir ki, torpaq qatının dərinliyində pasterellaların yayılmasının çox böyük əhəmiyyəti vardır. Ph-7,2 olan torpaqda pasterellalar 5 sm dərinlikdə 60 gün, 15 sm dərinlikdə 120 gün, 30 sm dərinlikdə 140 gün diri qalırlar.

Pasterellalar fiziki və kimyəvi amillərin təsirinə çox davamlıdırlar. Karbol turşusunun 5%-li məhlulu ilə dezinfeksiya etdikdə 1 dəqiqə, 3%-li məhlulu 2 dəqiqə, xlorlu əhəngin tərkibində 5 % fəal xlor olan duruldulmuş məhlulu 3 dəqiqə, 1%-li süleymani məhlulu 5 dəqiqə, natrium qələvisinin 2%-li isti məhlulu 2 dəqiqə, formaldehidin 2%-li məhlulu 5 dəqiqə ərzində pasterellaları məhv edir.

Epizootologiyası: Quşçuluğun sənaye əsaslarına keçirilməsi, quş əti və yumurta istehsalının ixtisaslaşması ilə əlaqədar son illər pasterellyozun epizootologiyasının xüsusiyyətləri də dəyişib. Belə ki, xəstəliyin mövsümlə əlaqəli olması və coğrafiyası bir qədər fərqlənir. Hal-hazırda pasterellyoz xəstəliyi mülayim və isti iqlim şəraiti olan zonalarla yanaşı, nisbətən souq iqlim qurşağı olan ərazilərdə də qeydə alınır.

Virulentliyi zəif olan pasterellanın geniş yayılması və xəstəliyə həssaslıq yaşının azalması müşahidə olunur. Digər tərəfdən isə baytarlıq-sanitariya tədbirləri yüksək səviyyədə aparılası, optimal yemləmə və saxlamam şəraiti, qabaqcıl texnologiya tətbiq olunan sənaye quşçuluğu təsərrüfatlarında pasterellyoz xəstəliyinin yayılmasının qarşısı alınır. Ona görə də quşçuluq yüksək inkişaf etmiş bölgələrdə pasterellyoz epizootologiyaları kəskin azalmışdır.

Pasterellyozla bütün növ ev və vəhşi quşlar xəstələnirlər. Pasterellaların parazitlik etdiyi su quşları (qaz, ördək, qu quşu, qağayı və s.), meşə quşları (ağacdələn, qırqovul, sağsağan, alacəhrə, qumru quşu, tetra quşu, sibir xoruzu və s.), çöl quşları (kəklik, bildirçin və s.), yırtıcı quşlar (qartal, qızılquş və s.), həmçinin bütün əhilləşdirilmiş quşlar daxildirlər. Təbii şəraitdə yumurtalıq cinsdən olan toyuq və cücələr ətlik cinslərinə nisbətən daha çox xəstələnirlər.

Pasterellyoz xəstəliyi cavan quşlarda yaşlı quşlara nisbətən az təsadüf olunur. 80-120 günlük cücə və hinduşkalar, 45-60 günlük ördək və qaz balaları xəstəliyə daha çox həssasdırlar. Ölmüş quşların patoloji materialında yoluxma faizi yaşla əlaqədar olaraq artır. Belə ki, 7 günlük cücələrin 15-20%-i, 25 günlük cücələrin 40-45%-i, 70-80 günlük cücələrin 80-85%-i, 6 aydan yuxarı quşların hamısı yoluxurlar.

Əsas infeksiya mənbəyi xəstə və xəstəliyi keçirmiş quşlardır. İti formada pasterellyoz xəstəliyini keçirdikdən sonra ömürlərinin sonuna qədər törədicini bədənlərində daşıyırlar. Belə quşlar digər sağlam quşlarla təmasda olursa quşların pasterella daşıyıcılığı uzun müddət davam edir.

Quşlar arasında xəstəliyin əsas yayılma yolu pasterellyozdan ölmüş quşların didişdirilməsidir. Çünki cəsəddə olan törədici nəinki tələf olmur, əksinə intensiv çoxalır və onun virulentliyi artır. Təzə cəsəddə pasterellanın virulentliyi yüksək olur. Ona görə də cəsədlərin yoluxdurma qabiliyyəti xəstə quşlara nisbətən təxminən 10 dəfə yüksək olur. İnfeksiya sağlam təsərrüfata yoluxmuş quş, yumurta, tara, yem, nəqliyyat, vəhşi quşlar və gəmiricilərlə gətirilə bilər.

Pasterellyozun epizootologiyasında gəmiricilərin də rolu vardır. Siçanlar pasterellyoz törədicisinə çox həssasdırlar. Təbii şəraitdə onlar pasterellyozdan ölmüş quşların cəsədlərini yeyərək yoluxur və iti pasterellyozdan ölürlər. Belə siçanların cəsədləri quşların yoluxması üçün təhlükəli infeksiya mənbəyidir. Siçanlar həm də yoluxmuş xarici mühit vasitəsilə yoluxa bilirlər. Bu halda onların xəstələnməsi və törədicinin yayılması uzun müddət davam edir.

Siçovullar pasterellyoza bir qədər zəif həssasdırlar. Onlarda adətən xəstəlik xroniki olmaqla bir neçə həftə və ya ay çəkir. Bu müddət ərzində onlar pasterellaları xarici mühitə yayır, öləndən sonra isə onların cəsədləri quşların yoluxması üçün təhlükə mənbəyi rolunu oynayırlar.

Xəstəliyin baş verməsində və yayılmasında bioloji rezervuar olan milçəklər və gənələr mühüm rol oynayır. Müəyyən edilmişdir ki, pasterella toyuq gənəsinin bədənində uzun müddət qalmaqla onların dişləməsi vasitəsilə sağlam quşları yoluxdururlar.

Pasterellaların yumurta vasitəsilə quşlarda nəsildən-nəsilə keçməsi xəstəliyin epizootologiyasında əhəmiyyətli rol oynayır. İnkubasiyalıq yumurta qabığının səthinin yoluxmasını epizootoloji cəhətdən təhlükəli hesab olunur. Xəstəlik əsas etibarilə soyuq və rütubəti çox olan aylarda müşahidə edilir.

Quşçuluğun intensivləşdirilməsi, antibiotiklərin geniş tətbiq olunması nəticəsində son illərdə pasterellaların virulentliyi zəif variantlarının əmələ gəlməsinə və onun törətdiyi xroniki pasterellyozun yayılmasına səbəb olmuşdur. Zəif virulentli pasterellaların törətdikləri xroniki xəstəliyin kliniki-epizootoloji gedişi dəyişdiyinə görə onun diaqnozunun vaxtında qoyulması çətinləşir və bu da öz növbəsində xəstəliyə qarşı mübarizə tədbirlərinin gecikməsinə səbəb olur. Yarımiti və xroniki pasterellyozda iti formadan fərqli olaraq tələfat çox az olur, lakin çoxlu miqdarda (30%-ə qədər) quş çıxdaş edilir. Bundan əlavə bu formaların baş verib yayılmasında quş orqanizminin müqavimət qüvvəsinin zəifləməsinə səbəb olan xarici mühit amillərinin həlledici əhəmiyyəti vardır. Bu amillər iti formanın baş verməsinə təsir etmir. Bunlardan əlavə, xroniki formanı törədən zəif virulentli pasterellaların xəstə quşun yumurtası ilə cücələrə keçməsi mümkündür. Çünki belə pasterellalarla yoluxmuş embrionların bir hissəsindən kliniki sağlam cücələr çıxır və onlar törədicini bədənlərində daşıyırlar. Yarımiti və xroniki pasterellyoz çox vaxtı kolibakterioz, salmonelyoz, stafilokokkoz, streptokokkoz, psevdomonoz və digər xəstəliklərlə qarışıq gedir.

Patogenezi: Mədə-bağırsaq traktı, xüsusi ilə nazik bağırsaq şöbəsinin selik təbəqəsi törədicinin ilk dəfə zədələdiyi və artıb çoxaldığı yerdir. Bağırsaqların serozlu eksudatla örtülmüş divarının toksiki maddələrin təsirindən pozulması pasterellyoz törədicisinin keçməsinə imkan verir. Qaraciyərdə gedən iti diffuz iltihab nəticəsində onun müdafiə funksiyası pozulur və onda çoxlu miqdarda bozumtul nekroz düyünləri əmələ gəlir. Törədici və onun toksiki məhsulları qan dövranına keçərək orqanizminin bütün toxumalarına yayılıb septisemiya törədir.

Mikrobun təzə ayrılmış və yüksək virulentli kulturası qialuronidaza və ekzonukleaza fermentlərinin köməyi ilə quş orqanizminin orqan və toxumalarına tez yayılır. Koaqulaza fermenti isə mikrobu faqositozdan qoruyur. İntensiv çoxalan mikroorqanizmin həyat fəaliyyətinin toksiki məhsulları quşlara öldürücü təsir göstərir. Quşlar yuxulu vəziyyətdə olmaqla tənəffüsləri çətinləşir, pipiyi, saqqalı və selik təbəqələri sianozlaşır. Bunlardan başqa, toksiki maddələr orqanizmin toxumalarına təsir edərək ağciyərlərdə, yumurtalıqda, dərialtı toxumalarda və digər orqanlarda nekroz prosesinin inkişaf etməsinə səbəb olur.

Xəstəliyin yarımiti və xroniki formasında zəif virulentli törədici qanad və ayaqların oynaqlarında, saqqalda lokalizasiya olunur. Belə hallarda mikroorqanizmi ancaq lokalizasiya yerindən ayırmaq mümkündür.

Kliniki nişanələri: Pasterellyozun kliniki nişanələri mikrobun virulentliyindən, törədicinin daxil olduğu yerdən, yoluxucu dozadan, yemləmə, saxlama şəraitindən, təsərrüfatda aparılan ümumi profilaktika tədbirlərinin xarakteri və səmərəsindən asılıdır.

Xəstəliyin inkubasiya (gizli) dövrü qısa olmaqla bir neçə saatdan 2-4 günə qədər çəkir. Xəstəlik iti, yarımiti və xroniki formada gedə bilər. Pasterellyozun iti formasında quş büzüşüb oturur, pipik və saqqalı göyərir, ağzından selik axır, xırıldayır, ishal gedir və susuzluq əlamətləri müşahidə olunur. Xəstəlik 3-4 gün çəkir. Yarımiti formada xəstəlik 5-10 gün çəkir. Xəstəliyin xroniki formasında xoruzların saqqalları şişir. Saqqal vərəqləri arasına eksudat toplanır, sonra o bərkiyərək şorvari kütləyə çevrilərək nekroz əmələ gətirir. Şişən sahə deşilir, iyli kareoz kütlə axmağa başlayır. Bundan başqa, xəstə xoruzlarda əzginlik, yuxululuq, sinusit, konyuktivit və artirit əlamətləri müşahidə olunur. Xəstəlik 10-15 gün çəkməklə çox vaxt sağalma ilə nəticələnir, lakin saqqalın əvvəlki forması bərpa olunmur.

Xoruzlar arasında xəstəlik baş verdikdə onların mayalandırma qabiliyyəti zəifləyir. Ona görə də bu formada xəstəlik müşahidə olunan ferma, yaxud binada cücələrin çıxış faizi kəskin azalır.

Xroniki formada pasterellyozla xəstələnən toyuqlarda başın, çinədanın, gözaltı sinusların şişməsi, konyuktivit, sinovit və artrit əlamətləri yüngül keçir, əksər hallarda sağalırlar.

Patoloji anatomiki dəyişikləri: Pasterellyoz xəstəliyi iti formada keçəndə sepsislə xarakterizə olunan dəyişikliklər-bütün serozlu və selikli təbəqələrdə, dəridə, dərialtında, qarın piyində, ürək kisəsi və ürək əzələsində nöqtəvari qan sağıntıları müşahidə olunur. Perikard boşluğunda şəffaf yapışqanlı mayenin toplanması, həmçinin serozlu perikardit də iti forma üçün xarakterikdir.

Göstərilən dəyişiklərlə yanaşı, onikibarmaq bağırsaqda kataral-hemorroji iltihab və qaraciyərdə nekroz düyünləri müşahidə olunur. Körpə cücələrdə əsas nişanə iti pnevmaniyadır. Hinduşkalarda pasterellyozun iti formasında ağciyərlərin iki tərəfli krupozlu-fibrinozlu iltihabı (ağciyər toxuması bərkiyir, rəngi tünd qəhvəyi, səthində isə fibrinozlu çöküntü olur) əsas nişanədir.

Pasterellyozun yarımiti formasında xəstəlik 7-10 gün çəkdikdə quşlarda yuxarıda göstərilən dəyişikliklərdən başqa, fibrinozlu perikardit və perihepatit də müşahidə olunur.

Xroniki pasterellyozda əsas patoloji-anatomiki dəyişikliklər saqqalın, gözaltı sinusların, çənəaltı sahənin, ətraf oynaqlarının serozlu-hemorroji, yaxud fibrinozlu iltihabı hesab olunur. Quşun çəkisi azalan zaman fibrinozlu peritonit, yumurtalıqların iltihabı aşkar olunur.

Diaqnozu: Pasterellyozun diaqnozu kompleks olaraq epizootoloji məlumatı, kliniki nişanələri, patoloji anatomik dəyişiklikləri və bakterioloji müayinənin nəticəsini nəzərə alaraq qoyulur.

Quşların pasterellyozunun bakterioloji diaqnostikası aşağıdakı üsullardan ibarətdir:

- daxili orqanlardan ayrılan (qaraciyər, dalaq və qandan yaxmaların mikroskopiyası) patoloji materialları süni qida mühitlərinə əkmək, yaxud bioloji üsulla laboratoriyada heyvanları və quşları yoluxdurma yolu ilə törədicinin kulturasını ayırmaq;

- ayrılmış kulturaların identifikasiya edilməsi;

- ayrılmış kulturaların virulentliyinin təyin edilməsi;

Laboratoriyaya daxil olmuş patoloji materialdan süni qida mühitlərinə əkilir, parenximatoz orqanlardan suspenziya, orqanlar və ürək qanından yaxmalar hazırlanır.

Hazırlanmış və fiksasiya olunmuş yaxmalar leffler abısı, ramonovsk-gimza boyası və qram üsulu ilə boyanırlar. Pasterellyoz xəstəliyində belə yaxmaları mikroskopiki müayinə etdikdə gödək, ucları yumru oval formalı bipolyar boyanmış çöplər görünür.

Törədicini ayırmaq və təfriq etmək üçün daxili orqanlar (ürək, qaraciyər, dalaq, ağciyərlər, yumurtalıq follikullaları, toxumalar, sümük iliyi, qan) və şişmiş sahələrdən (saqqal, gözaltı sinuslar, çənəarası sahə, ətraf oynaqları) 5-10%-li aminopeptid-2 və ya iribuynuzlu heyvan qanının steril 5%-li serrumu ilə zənginləşdirilmiş ƏPB (Ət-peptonlu bulyon) və ƏPA (Ət-peptonlu aqar) qida mühitlərinə əkirlər. Bu məqsədlə 20 %-li (bir yumurtanın sarısına 200 ml fizioloji məhlul qarışdırmaqla) yumurta sarısı qatılmış ƏPA-dan istifadə etmək olar. Əkilmiş bərk qida mühitləri 37 oC hərarətdə 24-48 saat kultivasiya edilir.

Pasterellaların təmiz kulturasını almaq üçün patoloji materialdan 2-3 ədəd petri fincanlarına zənginləşdirilmiş ƏPA-da köçürmə üsulu ilə əldə etmək olar. Bununla yanaşı, təmiz kultura almaq üçün bioloji sınaqdan da istifadə edilə bilər.

Bu məqsədlə patoloji materialda əkilmiş sutkalıq bulyon kulturasından, mikroskopiki müayinədə pasterellalarla yanaşı, digər mikroorqanizmlər də aşkar edilmişdirsə, ağ siçanlara dəri altına 0,5 ml vurulur. Siçanlar üzərində 10 gün müşahidə aparılır. Adətən siçanların əksəriyyəti 2-5-ci günlərdə ölürlər. Belə siçanların ürək qanı və qaraciyərlərindən pasterellanın təmiz kulturası alınır.

Pasterella adi aminopeptidli serrumlu və yumurtalı ƏPA-da bozumtul ağ rəngdə, yumru, qabarıq, şəffaf, kənarları hamar, diametri 2-3 mm koloniyalarla bitir. İlk boy qida mühitinin səthində nazik zərif qat şəklində də ola bilər. Zənginləşdirilmiş ƏPA-da pasterella zərif xırda, şəffaf şehvari koloniyalar əmələ gətirir.

ƏPB-da pasterella ilk 24-48 saat kultivasiyadan sonra, mühiti bərabər bulandırır, 4-5-ci gündə bulyon tam durulur və dibini çalxalayanda saç şəklində qalxan xarakterik selikli çöküntü əmələ gəlir. Pasterellanı təfriq etmək üçün onu qiss qida mühitinə əkirlər

Ayrılmış pasterella kulturasının virulentliyini təyin etmək üçün bioloji sınaq məqsədi ilə göyərçin, cücə və ya ağ siçanı yoluxdururlar. Göyərçini, yaxud 90-120 günlük cücələri 18-24 saat bulyon kulturasından 0,5 ml əzələ daxilinə vurmaqla yoluxdururlar. Onlar 18-72 saat müddətində ölürlər. Ölmüş cücələrdə selikli, serrozlu örtüklərdə, perikardda, ürək əzələsində qan sağıntıları, serrozlu perikardit, kataral hemoroji duodenit, qaraciyərdə boz nekroz düyünləri, bəzən perihepatit müşahidə olunur

Ağ siçanları 18-24 saatlıq bulyon kulturasından 0,2 ml dəri altına vurmaqla yoluxdururlar. Onlar 24-72 saat müddətinə ölürlər. Ölmüş ağ siçan yaxud cücənin patoloji materialından qida mühitlərinə əkilir və təmiz kultura alındıqda bioloji sınağın nəticəsi müsbət hesab olunur.

Uzun müddət antibiotiklər işlədilən təsərrüfatlarda pasterellyozun əlamətləri olmasına baxmayaraq, bakterioloji müayinədə virulentliyi zəif olan pasterellalar ayrılır.

Belə kulturaların patogenlik dərəcəsini müəyyən etmək üçün 1-2 günlük cücələr intraorbital, 90-120 günlük cücələr isə vena daxilinə yoluxdurulur. İntraorbital üsulla yoluxdurmaq üçün pasterellanın 1-2 günlük bulyon kulturasından 0,1 ml cücələrin gözünün xarici bucağına göz alması ilə orbital sümüyünün arasına vurulur. Cücələr üzərində 5 gün müşahidə aparılır. Xəstələnərək ölmüş cücələrdə qaraciyərin anemiyası, qan sağıntıları, ağciyərlərin şişməsi və pnevmaniyası müşahidə edilir. Daxili orqanlar və sümük iliyindən törədicinin kulturası ayrılır.

Vena daxilinə yoluxdurmaq üçün 90-120 günlük cücələrin qanadaltı venasına pasterellanın 18-24 saat bulyon kulturasından 1 ml yeridilir. Xəstəlik birinci 3 gün müddətində başlayır və 7-10 gün davam edir. Ölmüş cücələrdə iti pasterellyoz üçün xarakterik olan patoloji anatomik dəyişikliklər müşahidə edilir.

Körpə cücələrin əksəriyyətinin 75-100%-i intraorbital üsulla yoluxdurulandan 18-48 saat sonra, vena daxilinə yoluxdurulandan 90-120 günlük cücələrin isə pasterellyoz üçün xarakterik olan patoloji anatomiki dəyişikliklərlə ölmələri ayrılan pasterella kulturaları xəstəliyin etioloji amili olmasını sübut edir.

Quşlarda pasterellyozu müəyyən edərkən onu nyukasl xəstəliyindən, spiroxetozdan, kolibakteriozdan, pulloroz tifdən, stafilokokkozdan və streptokokkozdan təfriq etmək lazımdır.

Spiroxetoz bəzən pasterellyoz kimi ağır enterit əlamətləri ilə keçməklə çoxlu quşun tələf olmasına səbəb olur. Lakin məhdud sahədə yayılması, sinir sisteminin pozulması əlamətlərinin olması, xəstəlik qanından hazırlanan yaxmalarda spiroxetlərin tapılması, göyərçin və siçanların xəstəliyə həssas olmaları ilə pasterellyozdan fərqlənir.

Nyukasl xəstəliyindən quşların bu xəstəliyə 15-20 günlük yaşda həssas olmaları, antibiotik və sulfanilamid preparatlarının verilməsinin səmərəsiz olması, bəzi xəstələrdə iflic əlamətlərinin görünməsi, ağ siçan və dovşanların həssas olmaları, bakterioloji müayinədə pasterella multocidanın ayrılması ilə və digər əlamətlərlə təfriq olunur.

Müalicə və profilaktikası: Pasterellyozun müalicə və profilaktikası üçün nitrofuran qrupundan-furagin, furazalidon; antibiotiklərdən-polimeksin, gentamisin, kolistin; xinolon qrupundan-baytril, enrolin, flaksan, enroflaksasin preparatları geniş tətbiq olunur. Xüsusi ilə preparatların yem və su ilə həmçinin aerozol üsulla işləndilməsinə çox əhəmiyyət verilir.

Pasterellyoz ilə mübarizədə işlədilən xinolon qrupundan baytril orqanizmdən tez xaric olur. Ona görə də su ilə gündə 2 dəfə bir litr suya 0,5 ml hesabı ilə 4-5 gün verilməsi məsləhətdir.

Enrolin qrupundan olan dərman preparatları kumiliyativ xassəyə malik olmaqla quş orqanizmində toplanıb qalır. Bir litr suya 0,5-0,7 ml hesabı ilə gündə 1 dəfə 4-5 gün verilir.

Pasterellyozla mübarizədə uzun müddətli təsirə malik olan antibiotiklərdən-gentamisin, kolistin, oksilin işlədilməsi daha səmərəlidir. Onlar orqanizmdə 14 günə qədər qalmaqla yüksək terapevtiki səmərəyə malikdirlər.

Pasterellyozla xəstə quşları müalicə edərkən birinci 1-2 gündə dərman maddələrini 1,5, yaxud 2 qat dozada verilməsi özünü doğruldur. Belə halda orqanizmdə qısa müddətdə preparat terapevtiki dozada yığılır və nəticədə yeni xəstələrin ayrılması dayanır.

Göstərilən və digər dərman preparatlarının baytarlıq-sanitariya tədbirləri ilə kompleks tətbiq olunması təsərrüfatda quşların tələfatının qarşısını alır.

Mübarizə tədbirləri: Təsərrüfatda quşlar arasında pasterellyoz xəstəliyi baş verdikdə bu xəstəliklə mübarizə haqqında təlimata uyğun tədbirlər aparılır.

Xəstə, xəstəliyə şübhəli və zəif quşların hamısı seçilərək qansız üsulla öldürülərək yandırılır. Xəstəlik baş verən təsərrüfatda quşlara müalicəvi dozada dərman maddələri verilir. Müalicə nəticəsində xəstəlikdən sağalmış quşlar pasterella daşıyıcı qalaraq təhlükəli infeksiya mənbəyi olurlar. Ona görə də onların istismar dövrü başa çatdıqdan sonra kəsilməlidirlər.

Bina, həyət və əşyalar törədici ilə çirkləndiyinə görə epizootiki zənciri qırmaq üçün onları zərərsizləşdirmək, təmizləmək və dezinfeksiya etmək lazımdır. Bu məqsədlə, 5%-li əhəngli süddən, 1%-li xlorlu əhəng məhlulundan və natrium qələvisinin 50 0C-ə qədər qaynadılmış 3%-li məhlulundan istifadə etmək olar.

Quşlar saxlanan binanın havasını sistematik olaraq 5%-li süd turşusu, hər 1 m2-ə 2 q xlorlu əhəng və 0,5 ml skipidarla cücələr olan şəraitdə aerozol üsulla dezinfeksiya etmək lazımdır.

Epizootoloji zənciri qırmaq üçün quşlarda immunitet yaratmaq lazımdır. Ona görə də 60 gündən yuxarı yaşda olan quşlarda çıxdaş aparıldıqdan sonra dərman maddələri tətbiq olunmalıdır.

Xəstəliyin yayılmasının qarşısını 2 üsulla almaq olar: birinci üsulda xəstəlik baş verən təsərrüfatda quşların hamısı dərhal kəsilməli, ikinci üsulda isə xəstə və xəstəliyə şübhəli olan quşlar kəsilməli, qalan şərti sağlam quşlar isə müalicə edilməlidir. Hər iki üsulun səmərəli olmalarını təmin etmək üçün törədicinin xarici mühitdə ləğv edilməsi məqsədilə bina, həyət və xidmət əşyalarının ciddi mexaniki təmizlənməsi və keyfiyyətli dezinfeksiya edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bunlarla yanaşı gəmiricilər və ekzoparazitlərə qarşı da səmərəli mübarizə tədbirləri yerinə yetirilməlidir. Kəsim sexində baytarlıq-sanitariya qaydalarına ciddi əməl etməklə onun qalıqları: qan, daxili orqanlar, tük və lələk zərərsizləşdirilməlidir.

Təsərrüfatı pasterellyoz xəstəliyindən müdafiə etmək üçün anac toyuqlar qrupunu sağlam cavan quşlarla komplektasiya edilməsinin həlledici əhəmiyyəti vardır. Bu məqsədlə inkubasiya üçün yumurtanı ancaq sağlam təsərrüfatdan götürməklə onu keyfiyyətli dezinfeksiya etmək, çıxan cücələrə isə aerozol üsulla dərman maddələri vermək lazımdır.

Pasterellyoz xəstəliyi istehsalatı qapalı dövriyədə olan sənaye tipli təsərrüfatlarda geniş yayıldıqda ancaq xəstəlik olan binalarda radikal tədbir aparmaqla onu ləğv etmək çox çətin olur. Belə hallarda həm ətlik, həm də yumurtalıq istiqamətli təsərrüfatlarda inkubasiyanı dayandıraraq, kəsim yaşda olan quşları dərhal, körpələri isə kəsim yaşına çatana qədər antibiotik və sulfanilamid preparatları verməklə bəsləyib, sonra kəsməklə ciddi mexaniki təmizlik, dezinfeksiya, dezinseksiya və deratizasiya tədbirləri aparmaq yolu ilə onları xəstəlikdən azad etmək olar.

Quşçuluq təsərrüfatlarının pasterellyozdan qorunması xəstəliyin ləğv edilməsindən və onların sağlamlaşdırılmasından qat-qat asan olmaqla çox ucuz başa gəlir. Bunun üçün mövcud baytarlıq-sanitariya qaydaları tədbirlərinə ciddi əməl etmək və ümumi profilaktik tədbirlər görmək lazımdır.www.vet.gov.az