Göyərçin yem növləri

Göyərçin yem növləri

Göyərçin yetişdirməyə ilk dəfə 12 yaşımda başlamışdım. O dövrdə quşlarıma yem olaraq yalnız buğda verirdim. Başlanğıc illərimdə yazıq quşlarımın buğdadan başqa bir yem tanımadan ömürlərini keçirdilər. Bu hadisə bir insanın ömür boyu yalnız çörək yeməsi kimi bir şeydir. Buğda digər yemləri görə qismən daha ucuz olduğu üçün istehsalçılar tərəfindən çox seçilən yemlərin başında gəlməkdədir.

Ancaq sağlam bir yemləmə də buğdanın yanında bir çox yem növünə də ehtiyac duyulmaqdadır. İndi anlayıram ki, professional mənada yetiştiricilik çox şüurlu və təhsilli olmağı tələb edir. Ölkəmizdə xüsusilə son illərdə professional yetişdirilməsi sürətlə inkişaf etdiyini görmək həqiqətən çox sevindirici. İstər forma göyərçini istər performans göyərçini yetişdir sağlam göyərçinlər əldə edə bilmənin yolu bəslənmədən keçməkdədir. Quşlarımızdan gözlədiyimiz səmərəsi ala bilmək üçün onların bəslənməsinə lazım olan əhəmiyyəti göstərmək məcburiyyətindəyik. Göyerçinlerimizin də bir çox canlı kimi zülal, karbonhidrat və yağ olmaq üzrə bəzi təməl qida maddələrinə ehtiyacları vardır. Bunun yanında lazımlı vitamin və mineralları almaları lazımdır. Göyerçinlerimiz həyat döngülerini müəyyən dövrlərdən keçərlər. Bala dövrü, tük dəyişmə dövrü, qış dövrü şəklində adlandıra bu dövrlərdə quşlarımızın qida ehtiyacları fərqlilik göstərir.Bir göyərçin gündə ortalama olaraq canlı ağırlığının% 10-i qədər yem tükədir. Göyərçinlərin ağırlıqları irqlərə görə dəyişər. Ortalama olaraq bir göyərçinin 400 qr. gəldiyini fərz etsək bu göyərçin gündə 40 qr. yem yeyir. 25 göyərçini olan bir yetiştiricinin gündəlik yem ehtiyacı 1 kq. qədərdir. Yemləmə ümumi olaraq gündə bir dəfə və axşamüzeri edilər. Bəzən xüsusilə də bala böyütmə dövrlərində gündə iki dəfə yemləmə edilə bilər. Bu vəziyyətdə ümumi verilən yem miqdarı gündə bir dəfə verilən yem miqdarına bərabər olmalıdır. Bu vəziyyətdə ümumi və 1/3 qədəri səhər, 2/3 qədəri axşam verilməlidir. Göyərçinlər yemlənərkən qayda olaraq xüsusi yemliklərdən istifadə olunmalıdır. Yerdə yemləmə edilməz. Ancaq çox çox sayda göyərçinin olduğu mühitlərdə məsələn 100-150 quşluq verilənlər yerdə yemləmə etmək lazımdırsa yemləmə ediləcək yerin təmiz olmasına diqqət edilməlidir. Təmiz deyilsə təmizləndikdən sonra yemlemeye keçilməlidir. Heç bir surətdə yem ilə nəcisin bir-birinə təmas etməsinə icazə verilməməlidir. Yeməyinizi tualetdə və yerdə yemək vəziyyətində olsaydınız inanıram bu heç xoşunuza gəlməzdi.Göyərçinlerimiz üçün də vəziyyət çox fərqli deyil. Onları tualetdə yem yemək vəziyyətində buraxmağa haqqımız yoxdur. Əgər fərqli göyərçin irqləri eyni anda yemllənilirsə, hər irqin yem tükətmə sürəti fərqlidir. Bu fərqliliklərin göz önünə alınması və mümkünsə hər irqin müxtəlif vaxtlarda yemlənməsinə çalışılmalıdır. Beləcə yemləmə zamanı quşlarımızın yemden ədalətli bir şəkildə faydalanmasını təmin etmiş olarıq. Yemləri bağlı mühitlərdə diqqətlə saxlanması və küflənməsinin önünə keçilməlidir. Ölkəmizdə yetişdirilən evcil göyərçinlərin hamısı dənə və toxum ilə bəslənmə vərdişi olan quşlardır. Göyərçinlərin yem olaraq istifadə dənə və toxumların başlıca növləri, buğda, arpa, yulaf, misir, sorgum (Akdarı), düyü, mərcimək Fiğ, Burçak, çılban, paxla, noxud, paxla, soya paxlası, kolza toxumu (kanola, rapiska), çətənə toxumu (çədənə), kətan toxumu, ay nüvəsi və aspir (kardi) olaraq sıralana bilər. Göyərçinlərimizə hansı yem qarışıqlarını tətbiq etsək tətbiq diqqət etməmiz lazım olan əhəmiyyətli bir nöqtə yemləri təzə olması lazım olduğudur. Bir və təzəliyi bu və cücərmə qabiliyyətini itirməmiş olması ilə qiymətləndirilir. Cücərmə qabiliyyətini itirmiş yemlər seçilməməlidir. Xülasə olaraq "sonsuz toxum" yem üçün uyğun deyil. Bu baxımdan yemlərinizi bildiyiniz və etibar etdiyiniz bir yemçiden almanız yerində olar. Göyərçin yemi satan dükanlarda ümumiyyətlə göyərçinlər üçün hazırlanmış yem qarışıqları var. Bu yem qarışıqlarını seçim etməməniz faydanızadır. Ən doğrusu öz yem qarışımınızı özünüzün tənzimləməsidir.

Göyərçin yemi olaraq istifadə olunan bütün bu yem növlərinin zülal, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral və sellüloza (kobud lif) dərəcələri bir-birindən fərqlidir. Ayrıca bəzi yem növlərinin göyərçinlərimizdə fərqli təsirləri var. Bu yem növlərinin hamısına yem satan dükanlarda rastlayabilmək o qədər də mümkün olmaz. Ayrıca hamısını tapmağa gərək də yoxdur. Çoxu bənzər tərkiblərə malikdir. Bu baxımdan bütün yem növlərinin xüsusiyyətlərini bilmək, hansının hansı yerinə istifadə edilə bilər qərarı vermək əhəmiyyətlidir. Dövrünə görə uyğun yem qarışıqları hazırlamaq baxımından yem növlərini xüsusiyyətlərinə görə qruplara ayıraraq tanıtmaq istəyirəm.

Karbohidratlarla GÖYƏRÇİN yemləri

1) Buğda: Buğdagillər ailəsindən Triticum cinsindən bir taxıl bitkisi olan buğda, çox köhnə dövrlərdən bəri istifadə edilməkdədir. Anadoluda günümüzdən təxminən 6000 il əvvəl buğda əkinçiliyi edildiyi bilinməkdədir. Minlərlə növü inkişaf etdirilmiş bir bitkidir. Ölkəmizdə istehsal olunan buğdanın çox böyük bir hissəsi insanlar üçün qida ehtiyacı məqsədi ilə istifadə edilər. Üyüdmə artıqları isə heyvan yemi olaraq istifadə edilməkdədir. Hər buğda növünün qida məzmunu dəyişikdir. Ümumi olaraq bir buğda dənəsinin içində,% 70-i karbonhidrat,% 13 zülal, 2% yağ,% 2 kobud liflər (sellüloza),% 2 mineral vardır. Ayrıca bəzi B vitamini növləri ilə az miqdarda da A vitamini də tapılar. 50 qr. buğda təxminən 165 kalori verir. Bu ortalama olaraq göyərçinlərimizin gündəlik istehlakına bərabərdir.

2) Arpa: Buğdagillər ailəsindən Hordeum cinsindən bir taxıl. Güclü iqlim şərtlərinə uyğundur. Türkiyədə buğdadan sonra ən çox yetişdirilən taxıl növüdür. Dünyada arpa istehsalının yarısı heyvan yemi məqsədi ilə aparılır. Bir arpa dənəsinin içində təxminən 67% karbohidrat, 10% zülal, 2% yağ, 5% kobud liflər (sellüloza) və kalsium, fosfor ilə az miqdarda da B vitamini var. Başaksız arpa quşlarda xəstəliyə səbəb ola bilməkdədir. Qış aylarında göyərçinlərin yağlanılmasını qarşısını almaq məqsədi ilə yem karışımlarındaki arpa nisbəti artırılar.

3) Yulaf: Buğdagillər ailəsindən Averna cinsindən bir taxıldır. Buğda və Arpaya görə çox daha yeni tapılmış bir taxıldır.Dünyada daha çox heyvan yemi olaraq istehsal edilir. Bir yulaf dənəsinin içində təxminən% 64 karbonhidrat, 12% zülal,% 6 yağ, 10% kobud liflər (sellüloza) və kalsium, dəmir ilə az miqdarda da B vitamini var.

4) Qarğıdalı: Buğdagillər ailəsindən Zea MAYS cinsindən bir taxıldır. Dünya taxıl istehsalında buğdadan sonra əhəmiyyətli bir yer tutur. Çıxarılan qarğıdalının böyük bir hissəsi qida və heyvan yemi olaraq istifadə edilməkdədir.Qarğıdalı bitkisi sahib olduğu dənə şəklinə görə bir çox növə ayrılır. Bir Qarğıdalı dənəsinin içində təxminən 70% karbohidrat,% 9 zülal, 4% yağ,% 2 kobud liflər (sellüloza) və az miqdarda mineral mövcuddur. Böyük dənəli olanlarının göyərçinlərin asan istehlakı üçün qırılması lazımdır.

5) Sorğu (Ağdarı): Buğdagillər ailəsindən ot və taxıl səmərəsi yüksək bir taxıl növüdür. SORGHUM biocolor, L. Moench elmi adı ilə bilinir. Daha çox ikinci məhsul olaraq ölkəmizdə inkişaf etdirilməyə çalışılır. İsti iqlim bitkisi olan sorğu, ölkəmizdə heyvandarlıq sektorunda yem bitkisi olaraq istifadə edilməkdədir. Ağ darı adı ilə bilinməkdədir. Sudan otu ilə mələzlənərək müxtəlif tipləri inkişaf etdirilmişdir. Daha kiçik dənəli olan və qum darı və ya "məhəbbət darısı" olaraq da bilinən Panicum miliaceum tipləri daha çox qəfəs quşlarında yem olaraq istifadə edilər. Bir sorgum dənəsinin içində ortalama olaraq 70% karbohidrat, 10% zülal, 2.5% yağ, 2.5% kobud liflər (sellüloza) və dəmir tapılar.

6) Düyü: Buğdagillər ailəsindən Oryza cinsindən bir taxıldır. 25 qədər növü və yüzlərlə növü inkişaf etdirilmişdir. Dünya taxıl istehsalında buğda və qarğıdalıdan sonra üçüncü sıranı alır. Düyü su içində yetişdirilən tək taxıl bitkisidir.Qida olaraq aşlıq düyü ağırlıqlı olaraq karbonhidrat ehtiva edir. Bir düyü dənəsinin içersinde ortalama olaraq 72% karbohidrat,% 9 zülal, 3% yağ,% 2 kobud liflər (sellüloza) və dəmir tapılar. Düyü göyərçini su mühafizəkar olaraq bilinər. Bu səbəblə bir xəstəlikdən qaynaqlanmayan sulu nəcis vəziyyətlərində yem olaraq düyü verildiyində müsbət təsir edər. Daha ucuza gəlməsi baxımından qırıq düyü alına bilər.

Zülal ağırlıqlı GÖYƏRÇİN yemləri

1) Mərcimək: Paxlalılar ailəsindən Lens esculenta elmi adı ilə tanınan bir bitkinin toxumlarıdır. Bu toxumlar qida məqsədi ilə istifadə edilir. Fərqli bir çox növü var. Bu çeşidlərdə toxum rəngləri sarı, qəhvəyi, narıncı, boz və yaşıl olmaq üzrə dəyişiklik göstərər. Bəzi növləri isə rəngarəng və xallı ola bilməkdədir.Bir mərcimək dənəsinin içində ortalama olaraq 51% karbohidrat, 22% zülal, 1.5% yağ, 4% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Ayrıca dəmir, fosfor və B vitamini baxımından zəngin bir toxumdur. Göyərçinlər tərəfindən sevilərək istehlak bir yem növüdür.

2) Fiğ: Paxlalılar ailəsindən Vicia elmi adı ilə tanınan bir bitkinin toxumlarıdır. Vicia ailəsinə aid 150 qədər dəyişik herbaceous bitki var. Bu bitkinin meyvələri içində 2-10 arasında toxum olur. Bu toxumlar yem olaraq istifadə edilməkdədir. Vicia sativa (adi Fiğ), Vicia villosa (tüklü Fiğ), Vicia narbonensis (arvad Fiğ) və Vicia pannonica (Macarıstan fiği) kimi növləri ölkəmizdə də yetişdirilir. Bir Fiğ dənəsinin içində ortalama olaraq% 54 karbonhidrat,% 27 zülal, 1.5% yağ, 4% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Göyərçinlər tərəfindən sevilərək istehlak bir yem növüdür.

3) Burçak: Paxlalılar ailəsindən Vicia elmi adı ilə tanınan bir bitkinin toxumlarıdır. Fiğ ilə yaxın qohumdur. Vicia ailəsinə aid 150 qədər dəyişik herbaceous bitki var. Vicia ervillia elmi adı ilə danılan Burçak, ölkəmizdə olduqca məşhurdur. Boğumlu meyvələrinin içində 2-4 toxum olur. Bu toxumlar yem olaraq istifadə edilməkdədir. Həzmi asan zülallar daxildir. Bir bürcə dənəsinin içində ortalama olaraq 55% karbohidrat, 22% zülal, 1.5% yağ, 4% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Göyərçinlər tərəfindən sevilərək istehlak bir yem növüdür.

4) Çılban (Cılban): Paxlalılar ailəsindən Vicia elmi adı ilə tanınan bir bitkinin toxumlarıdır. Vicia ailəsinə aid 150 qədər dəyişik herbaceous bitki var. Çılban bir cür yabanı Fiğ növü (vicia spp) olaraq bilinər. Boğumlu meyvələrinin içində olan toxumlar yem olaraq istifadə edilər. Qida məzmunu Fiğ və Burçak kimidir. Xüsusilə balaların tez inkişafını təmin etdiyi üçün seçim edilən bir yem növüdür.

5) Paxla: Paxlalılar ailəsindən Vicia elmi adı ilə tanınan bir bitkinin toxumlarıdır. Vicia ailəsinə aid 150 qədər dəyişik herbaceous bitki var. Vicia faba elmi adı ilə tanınılan Paxla, ölkəmizdə olduqca məşhurdur. Fiğ və Burçak ilə yaxın qohumdur. Meyvələri (yaşıl paxla) və qurudulmuş toxumları (quru paxla) yeməli olaraq istifadə edilməkdədir. Quru paxla olaraq bilinən paxla toxumları eyni zamanda yem olaraq da istifadə edilərlər. Toxumları uzun və yastıdır.Bir paxla dənəsinin içində ortalama olaraq 50% karbohidrat, 25% zülal, 2% yağ, 7% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Göyərçinlərə veriləcək paxlanı asan yeyə bilmək üçün qırıq paxla olması lazımdır. Göyərçinlər tərəfindən istəksiz olaraq istehlak edilən bir yem növüdür.

6) Noxud: Paxlalılar ailəsindən Pisum sativum elmi adı ilə tanınan bir bitkinin ümumiyyətlə yumru formalı toxumlarıdır. Toxumlar 10 sm. qədər uzunluğu olan yaşıl meyvə qisiminin içində yer alır. Bir meyvə içində yaşıl, sarı, rəngarəng, ağ kimi rəng növləri ola 5-10 qədər toxum var. Ümumi olaraq yeyinti məqsədi ilə istehsal edilir. Ancaq bu toxumlar yem olaraq istifadə edilməkdədir.Bir noxud dənəsinin içində ortalama olaraq 57% karbohidrat, 23% zülal, 1.5% yağ,% 6 kobud liflər (sellüloza) tapılar.

7) Paxla: Paxlalılar ailəsindən Phaseolus vulgaris elmi adı ilə tanınan bir bitkidir. Toxumları 5-25 sm. qədər uzunluğu olan ümumiyyətlə yaşıl rəng olan meyvə qisiminin içində yer alır. Meyvə qisimləri yastı, yumru, düz ya da əyri ola bilməkdədir. Meyvə qisimləri yaşıl lobya kimi tanınır və yeyinti məqsədi ilə istifadə edilər. Meyvə qisiminin içində olan ümumiyyətlə böyrək formasında, yastı, yumru ola toxumları isə həm yeməli, həm də manger olaraq istifadə edilə bilər. Bir paxla dənəsinin içində ortalama olaraq 58% karbohidrat, 20% zülal, 2% yağ,% 6 kobud liflər (sellüloza) tapılar. Ayrıca dəmir və B vitamini baxımından zəngin bir bitkidir. Göyərçinlərə veriləcək paxlanın asan yeyə bilmək üçün qırıq olması lazımdır.

Zülal və yağ ağırlıqlı GÖYƏRÇİN yemləri

1) Soya paxlası: Paxlalılar ailəsindən Glycine max ya da Glycine soja elmi adı ilə tanınan bir bitkidir. Paxlaya bənzər ancaq daha kiçik quruluşlu və yumru formalıdır. Toxumlar meyvə qisiminin içində yer alır. Toxumları qida olaraq istifadə edilməkdədir. Ayrıca toxumların çimləndirilməsi ilə əldə edilən soya filizləri salat olaraq istehlak edilir. Buğda birlikdə mayalandırılarak hazırlanan soya sousları isə müxtəlif yeməklərdə sous olaraq istifadə edilər. Soya lobyaları toxumları sarı, yaşıl, qəhvəyi, qara ya da iki rəngli rəngarəng ola bilməkdədir. Bütün paxlalılar içersinde qida dəyəri ən yüksək məhsullardan biridir. Bir soya paxlası dənəsinin içində ortalama olaraq 37% karbohidrat, 38% zülal, 17% yağ, 5% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Göyərçinlərə veriləcək soya lobyasının asan yeyə bilmək üçün qırıq olması uyğundur.

2) Kolza (Kanola, Rapiska): Elmi olaraq Brassicaceae adı verilən turpgiller ailəsinin bir üzvüdür. Brassica napus'un oleifera alt növü olaraq bilinir.Uzun meyvələrinin içində çox sayda qəhvəyi toxum olur. Toxumlarında yağ nisbəti yüksəkdir. Yeməli yağ istehsalında və müxtəlif Sənayesi istifadə edilməkdədir. Bir kolza toxumu dənəsinin içində,% 22 Karbonhidrat,% 18 zülal, 44% yağ,% 6 sellüloza var. Inkişaf evresindeki yavrularda tük rənglərinin dərinliyini artırır.

3) Çətənə toxumu (Çədənə): Kəndirgillər ailəsinin bir üzvüdür. Elmi olaraq Cannabis sativa adı ilə bilinir. Lifləri kəndir və ip istehsalında istifadə edilər. Toxumları isə quş yemi kimi dəyərləndirilir. Toxumlarında yağ nisbəti yüksəkdir. Bir kenevir dənəsinin içində,% 18 Karbonhidrat,% 20 zülal, 33% yağ, 16% sellüloza vardır. Bala göyərçini cinsiyyət inkişafını sürətləndirdiyi bilinməkdədir. Ayrıca göyərçini tüklərin rənginin parlaq olmasını təmin edir. İnkişaf edən balalarda tük rənglərinin dərinliyini artırır. Xüsusilə sarı və qırmızı rəng göyərçinlər bu vəziyyət daha diqqətə çarpandır. Göyərçinlər tərəfindən sevilərək tükətilən edilən bir yem növüdür. Çox verilməsi vəziyyətində sulu dışkıya səbəb ola bilər.

4) Kətan Toxumu: Ketengiller ailəsinin bir üzvüdür. Elmi olaraq Linum usitatissimum adı ilə bilinir. Lifləri parça toxuculuğunda istifadə olunur. Kətan parça nəm cazibədarlığı möhkəm və davamlılığı ilə bilinir. Toxumları isə quş yemi kimi dəyərləndirilir. Toxumlarında yağ nisbəti yüksəkdir. Bir kətan dənəsinin içində,% 22 Karbonhidrat,% 24 zülal, 31% yağ, 10% sellüloza vardır. Göyərçinlərin yuvaya alıştırılma dövründə kətan toxumu verilməsi quşun yuvaya asan keçirilməsinin təmin edər. Ancaq kətan toxumu çox verilməməlidir. Çox verilməsi vəziyyətində ishal edər.

5) Ay nüvəsi: Elmi olaraq Asteraceae adı verilən bileşikgiller ailəsinin bir üzvüdür. Helianthus annuus adı ilə bilinən ay nüvəsi, bu bitkinin toxumlarıdır. Toxumlarında yağ nisbəti olduqca yüksəkdir. İqtisadi dəyəri olduqca yüksək bir bitkidir.Bir ay nüvəsi dənəsinin içində ortalama olaraq 20% karbohidrat, 19% zülal, 40% yağ, 10% kobud liflər (sellüloza) tapılar. Ay nüvəsi, A, B, D, E vitaminlərinin yanında dəmir, fosfor, kalium və minerallar baxımından da zəngindir. Göyərçinlər bunları qabıqları ilə birlikdə tükədirlər. Göyərçinlərə yem olaraq istifadədə qovrulmamiş olması lazımdır. Göyərçinlər tərəfindən sevilərək yeyilən bir yem növüdür.

6) Aspir (Kardi): Elmi olaraq Asteraceae adı verilən bileşikgiller ailəsinin bir üzvüdür. Carthamus tinctorius adı ilə bilinən aspir çiçəkli bir bitkidir. Xüsusilə toxumlarından yağ əldə etmək məqsədi ilə istehsal olunur. Doymamış yağ nisbətinin çox olması səbəbi ilə pəhriz yeməklərində istifadəsi məşhurdur. Toxumları bəzi bölgələrdə işlətmə olaraq istifadə edilməkdədir. Bir aspir dənəsinin içində ortalama olaraq 30% karbohidrat, 18% zülal, 33% yağ, 7% kobud liflər (sellüloza) var.

Bütün canlılarda olduğu kimi göyərçini də balanslı qidalanma çox əhəmiyyətlidir. Quşlarımızın balanslı bəslənəbilmələri üçün lazım olan yem qarışıqlarını hazırlayarkən, onların ehtiyac duyduqları təməl qida maddələrinə olan ehtiyaclarını göz önünə almağımız lazımdır.

Yazan: Yavuz İşçen