Ətlik maldarlığı inkişaf etdirmək

Abşeron heyvandarlıq təcrübə stansiyasının

Baş zootexniki

Sadıqov Talıb Hüseyn oğlu

Dövlətimiz kənd təsərrüfatını daha da inkişaf etdirmək, işin səmərələliyini və məhsulun keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün qarşıya mühim vəzifələr qoymuşdur. Bu baxımdan heyvandarlar qarşısında da daha mühüm vəzifələr du

Onlar heyvandarlığın başqa sahələri kimi ətlik maldarlığın inkişafına xüsusi fikir verməlidirlər. Respublikamızda ətlik maldarlığın inkişaf etdirilməsində dağ və dağ ətəyi rayonlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Odur ki, respublikamızın dağ və dağ ətəyi rayonlarında ətlik maldarlığın inkişaf etdirilməsinə böyük əhəmiyyət verərək dağlıq ərazilərdə heyvandarlıq üzrə Kəndli-Fermer təsərrüfatlarını ixtisaslaşdırmaq daha məqsədə uyğundur. Bildiyimiz kimi bu məqsədlə sovet dövründə (1972-ci ildən) Hollavey cinsli törədici buğalar respublikamızın Gədəbəy, Daşkəsən, Kəlbəcər və xanlar rayonlarına gətirilmiş və yerli heyvanlarla (inəklərlə) cütləşdirilmişdir. Alınmış mələz balalar çox yaxşı inkişaf etmişdir. Beləki alınmış cavan mələz heyvanlar saxlanılma , bəslənmə və yemlənmə şəraitndən aslı olaraq 500-1000 qram gündəlik çəki artımı vermişdir. Hollaveyin mələz inəkləri orta hesabla laktasiya ərzində 1100-1200 kq süd vermiş və südünün orta yağlılığı 4,1-4,3% olmuşdur. Mələz cavanların 18-20 aylığında diri çəkiləri 350-400kq çatmış, hər bir kq çəki artımına saxlama, bəsləmə, yemlənmə şəraitindən və yaş quruplarından aslı olaraq 3,0-6,0 yem vahidi sərf olunmuşdur. Bu heyvanlardan alınan mələzlərin diri çəkisi 18 aylığında 350-400kq olmuşdur. hollayev cinsli mallar Böyük britaniyanın qədim ətlik qara-mal cinslərindən olmaqla Şotlandiya malıdır.bu malların vətəni qərbi Şotlandiyanın Hollavey əyalətidir.

Hollaveylər öz vətənində 600-800metr dəniz səviyəsindən yüksək dağlıq ərazilərdə yetişdirilir. Bunlar dağların ən sıldırım yerlərinin otlaqlarından istifadə etməklə, küləkli havaya, güclü yağışlara və soyuğa çox dözümlüdürlər.

Odur ki, respublikamızın dağlıq ərazilərində dövlət, kədli-fermer və s.heyvandarlığla məşqul olan təsərüfatlardan heyvandarlığın intensiv inkişaf etdirilməsi üçün mütləq təcrübəli zoobaytar mütəxəsislərin köməyindən istifadə olunmalıdır. Təəssüflər olsun ki, hazırda respublikamızda təcrübəli zoobaytar mütəxəsislərinin köməyindən lazımi dərəcədə istifadə olunmur.

Odur ki, təcrübəli zoobaytar mütəxəsislərinin köməyindən istifadə etməklə hər bölgənin özünün iqlim şəraitinə uyğun cinslərin yetişdirilməsi daha məqsədə uyğun hesab olunardı. Ölkəmizin yüksək dağlıq zonalarında ətlik -maldarlığın intensiv inkişaf etdirilməsi günün vacib məsələlərindəndir. Binin üçün yerli inəklərin hollavey cinsinin törəyici buğaları ilə çarpazlaşdırılmasından alınan mələzlər yerli iqlim şəraitinə tez uyğunlaşmaqla özünün yüksək ət və süd məhsuldarlığı ilə fərqlənirlər. Heç də Hollaveyin mələzləri məhsuldarlığına və yerli iqlim şəraitinə uyğunlaşmalarına görə öz əcdadlarından geri qalmırlar.

Eyni zamanda Hollavey cinsinə mənsub olan qara-mal və onların mələzləri dağların sıldırımlı qayalıqlarında, yamaclarında bitən otlardan səmərəli istifadə edirlər. Hollavey cinsli mallar və onların mələzləri yüksək ət çıxarına malik olmaqla ətinin keyfiyəti də yüksək olur.

Cavan Hollavey malların (mələzlərin) yetişdirilməsi adi qayda ilə, ətlik mala xas olan ənənəvi xüsusiyyət üzrə, yəni 8-9 ay müddətində buzovlar anasının altında əmirlər. Anadan ayrılanda Hollavey danaları (mələzləri) 180-200kq ,1yaşında 300-320kq, 15-16 aylığında isə 380-420kq diri çəkiyə çatırlar. Cavanların sutkada diri çəki artımı 1,0-1,4kq olmaqla hər bir kq diri çəki artımına 6-7kq yem vahidi sərf edirlər.

Təcrübələr göstərir ki, axtalanmamış erkək mələzlər hər gün 4-5 saat alp otlaqlarında (çəmənliklərində) otarılmaqla bərabər 2kq qarışıq yem və 3kq pambıq çiyidinin qabığı ilə yemləndirilərsə bu zaman sutka ərzində 1140qr diri çəki artımı əldə edilir və hər bir kq diri çəki artımına 6,73kq yem vahidi sərf edilir. Lakin axtalanmış erkək mələzlərdə isə əksinə eyni yemləmə şəraitində sutkada orta hesabla 804qr diri çəki artımı əldə edilmiş və hər 1 kq diri çəki artımına 12-13kq yem vahidi sərf edilmişdir. Bu bir daha sübut edir ki, axtalanmadan erkək mələzlərin yemləndirilib kökəldilməsi iqtisadi cəhətdən daha faydalıdır.

Buzovlar doğulduqda 16-25kq ağırlığında ourlar. Bunlar Qonur Qafqaz cinsli həm yaşıdlarından nisbətən yüksək enerji iə inkişaf edirlər. Mələzlərdə atasının irsi əlamətləri, xüsusən biynuzsuz olması, qara rəngli və tüklülüyü tam mənası ilə fenotiplik xüsusiyyət daşıyır. Mələz buzovlar doğulduqda 16-25 kq diri çəkidə olmasına baxmayarq, 12-14 aylığında intensiv yemləmə şəraitində 250-280kq diri çəkiyə çatırlar.

Mələz buzovlar payız-qış ayalarında tövlə şəraitində iki dəfə (səhər və axşam) anasının altında əmizdirilməyə buraxılır. Yaz-yay aylarında isə ən yaxşı alp otlaqlarında (çəmənliklərində) bütün günü anaları ilə birlikdə otlayırlar. Belə texnologiya ilə yetişdirilən mələz buzovlar yüksək diri çəkiyə çatırlar.

Hollavey mələzlərin ən qiymətli bioloji cəhəti onların yerli mallara nisbətən xəstəliklərə və hər cür iqlim şəraitinə qarşı davamlı olmasıdır. Bu mələzlərdə yüksək təbii rezistentlik , eyni zamanda birinci nəsil mələz orqanizmində hetrozistlik xüsusiyyətinin olması ilə əlaqədardır.

Buzovların ana altında bəslənməsində onların daim yüksək enerji ilə inkişafını təmin etmək məqsədilə inəklərə zootexniki qayda da müxtəlif çeşidli yemlər verilməlidir. Çünki ananın az südlülüyü balaların boy və inkişafına pis (mənfi) təsir göstərir.

Ətliklə məşğul olan kəndli-fermer təsərrüfatlarında yüksək iqdisadi səmərə əldə etmək üçün hər inəkdən il ərzində bir bala alıb salamat saxlamaq və yetişdirilən cavan malların diri çəkisini 16-18 aylığında 360-400kq diri çəkiyə çatdırmaq vacib şərtlərdən biridir.

Buğaların saxlanması və yemləndirilməsi

Hollavey cinsli törədici buğalar təsərüfatlardakı digər buğalardan bioloji və yaşamaq xassələrinə görə fərqləndikləri üçün infeksiyon xəstəliklərə qarşı tam sağlam olan təsərrüfatlarda inək və düyələrlə bir tövlədə saxlanılmalıdır. Hər ehtimala qarşı buğaların burunlarına dəmir həlqələr taxılmalı, saxlanılan yer işıqlı, quru, geniş və təmiz havalı olmalıdır. Buğaların təmizliyinə xüsusi fikir verilməlidir. Hər buğanın özünə məxsus qaşov və şotkasının olması, pripusiumunda və onun ətrafında sıx tük yığımına imkan verilməməlidir.

Müntəzəm olaraq törədici buğalar hər gün 3-4 saat açıq havada gəzintiyə buraxılmalıdır ki, onların cinsiyyət orqanı (tənasül fəaliyyəti) daha yaxşı inkişaf etsin. Hollavey cinsli mallar dağ şəraitində yaranıb yaşadıqları üçün qışın çox sərt, qarlı havasını, yağışlı günləri nəzərə almadan demək olar ki, ilin bütün fəsillərində çox vaxt açıq havada olmaları onlara çox yaxşı təsir göstərir.

Yaz və yay aylarında Hollavey buğaları üçün ən yaxşı otlaq sahəsi ayrılması, həmin sahəyə törədici buğalardan başqa heyvanların buraxılması qadağan edilməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, içməli su buğalrın otlaq sahəsinə yaxın olsun. Buğalara otlaq dövründə qüvvəli yemlər vermək üçün xüsusi axurlar düzəldilməli, isti havalarda buğalara otlaqlarda kölgəliklər düzəldilməli və əlavə qüvvəli yemləri həmin kölgəliklərdə vermək lazımdır.

Hollavey buğaların saxlanmasına, bəslənməsinə və yemlənməsinə xüsusi fikir vermək lazımdır.

Törədici buğalar həmişə yüksək tənasül fəaliyyətində olmaqla əla keyfiyyətli toxum verməlidir. Buna görə də Hollavey buğaların yemləndirilməsində bioloji cəhətcə tam qiymətli zülallarla zəngin, kifayət qədər mineral və vitaminərlə təmin olunmuş yemlərdən istifadə olunmalıdır. Buğalar orta və ortadan yuxarı köklük kondissiyasında olmalıdır. Ona görə də buğaları il ərzində 3-4 dəfə qapan tərəzidə çəkib diri çəkisinin 600-700 kq-dan artıq olmamasını təmin etmək lazımdır.

Çox ağır olmayan buğalar dağlıq şəraitində yüngül hərəkət etməklə dağların bəzi sıldırımlı yamaclarında asanlıqla otlayırlar. Hollavey buğaların payız və qış yemlənməsində qaba yemlərdən birinci növbədə yem payında yüksək kefiyətli, tərkibində paxlalı fəsiləsindən olan keyfiyyətli dağ otunun olması vacibdir. Buğalara sutka ərzində 7-8kq keyfiyyətli quru ot, 10-15 kq sulu-şirəli və 2-3kq qüvvəli yem verilməlidir.