Sınıqlar
Sınıqlar
► Sınıq sümük toxumasının tamlığının pozulmasıdır. Bu zaman sümüyün anatomik forması dəyişir, ətrafdakı yumşaq toxumalar zədələnir və funksiya pozğunluğu baş verir. Borulu sümüklər sındıqda, onlarla yanaşı əzələlər, fassiyalar, damarlar, sinirlər və dərinin də tamlığı pozulur. Qeyd edilən toxumaların tamlığının pozulması həm xarici təzyiqin, həm də daxildən sınmış sümük çıxıntılarının və qəlpələrinin təsiri nəticəsində yarana bilir. Yaranma vaxtına görə sınıqlar anadangəlmə və həyatda qazanılma olurlar. ► Anadangəlmə sınıqlar ananın qarın divarına zərbələr olduqda və ya balalığın təqəllüsünün həddən artıq güclənməsində yarana bilirlər. Bu prosesi sürətləndirən amillərdən, sümük toxumasında gedən patoloji dəyişiklikləri (osteomalyasiya, raxit) və dölün anomal inkişafa malik olmasını göstərmək olar. ► Həyatda qazanılmış sınıqlar heyvan doğularkən düzgün yardım edilmədikdə də baş verə bilir, ancaq əksər hallarda postnatal (doğumdan sonrakı) dövrdə yaranırlar. Bu sınıqlar travmatiki, patoloji və öz-özünə ola bilər. Patoloji dəyişikliyə məruz qalmış sümüklərə xaricdən zəif təsir olduqda və sümüyün anatomo- fizioloji bərkliyi pozulduqda da sınıqlar yaranır.► Zədənin xarakterindən asılı olaraq, sınıqlar açıq və qapalı sınıqlara ayırırlar. Açıq sınıqda dərinin və dərində yerləşən yumşaq toxumaların tamlığı pozulur. Qapalı sınıqlarda isə dərinin tamlığı pozulmur, ancaq sınmış sümüyün iti kənarları yumşaq toxumaları zədələyə bilir. Açıq sınıqlar daha təhlükəlidir, çünki bu zaman toxumaların patogen mikroflora ilə çirklənmə ehtimalı daha böyükdür. ► Bəzən heyvanın bir neçə sümüyü eyni vaxtda sına bilir. Belə sınıqlara çoxsaylı sınıqlar deyirlər. Bu cür sınıqlar heyvanlarda osteomalyasiya yarandıqda, yıxılmalarda və güllə- qəlpə yaralarında təsadüf edilir. ► Sümüyün zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq, sınıqların tam və natamam növləri mövcuddur. Natamam sınıqlarda sümüyün tamlığı qismən pozulur. Onlara çatları, sümüküstlüyü altı sünüqları və deşikli sınıqları aid edirlər. Sınıq oxunun istiqamətindən asılı olaraq, tam sınıqların aşağıdakı formaları mövcuddur: eninə, çəpinə, uzununa, spiral və ya vintvari, dişli, qəlpəli, xırdalanmış, əzilmiş, odlu silah və qopmuş sınıqlar. ► Etiologiya. Müxtəlif növ sınıqları, yaranma səbəblərinə görə əsasən iki qrupa bölürlər. Birinci qrupa müxtəlif mexaniki təsirlər nəticəsində yaranan sınıqlar aid edilir (əzilmə, vurulma, yıxılma, sürüşmə, güclü əzələ yığılması, odlu silah yaraları və s. nəticəsində yaranan sınıqlar). Ikinci qrup sınıqlara isə sümük toxumasında patoloji və fizioloji dəyişikliklər olduqda rast gəlinir (raxit, osteomalyasiya və s.).► Əlamətlər. Ətraf sümükləri sındıqda, heyvan zədələnmiş ayağını yerə basa bilmir və üç ayağının üzərində gəzir. Çanaq sümüklərində sınma olduqda, heyvan tamamilə ayağa qalxa bilmir. Kəllə sümükləri sındıqda isə burundan qanaxma və ya koordinasiya pozğunluğu müşahidə edilir. Ümumiyyətlə, sümüklər sındıqda, həmin nahiyyədə normal halda müşahidə olunmayan, qeyri-normal hərəkət yaranır. Palpasiya edərkən güclü ağrı, sümük krepitasiyası və gefiqurasiyası nəzərə çarpır. ► Diaqnoz kliniki əlamətlərə və rentgenoloji müayinələrə əsaslanır. ► Müalicə. Ən əvvəl heyvana ilk yardım göstərilməlidir (həkimə müraciət olunanadək). Bu məqsədlə yaranmış qanaxmalar dayandırılmalı, şok əleyhi və ürək preparatlarından istifadə edilməlidir. Sınmış sümüyü müvəqqəti olaraq hərəkətsizləşdirmək üçün, ətrafa dayaq qoyub sarımaq lazım gəlir (bu məqsədlə şinlərdən və ya taxta materialdan istifadə olunur). ► Ilk yardım göstərilmiş heyvanların müalicəsi həkim tərəfindən aparılmalıdır. ► Sınıqların xarakterindən asılı olaraq müalicə konservativ üsullarla və ya əməliyyat yolu ilə həyata keçirilir. Konservativ müalicə sınıb yerini dəyişmiş sümüklərin yerinə salınması, düzəldilməsi və immobilizasiyası (hərəkətsizləşdirilməsi) əsas yer tutur. Həmçinin, sınmış sümüklərdə regenerasiyanı və sağalmanı stimulyasiya edən preparatlardan da istifadə edilir. ilk yardım göstərilməmiş kürək-bazu və bud nahiyyələrinin sınıqlarında, əzələ gərginliyini azaltmaq üçün narkoz və yerli keyitmə tətbiq edilməlidir. Çünki bu nahiyyələr qalın əzələ təbəqəsi ilə örtüldüyündən sınmış sümükləri düzəltmək (yerinə salmaq) mümkün olmur. Ancaq, narkoz və ya yerli keyitmə tətbiq etdikdə, əzələlər boşalır və sınmış sümükləri uc-uca qoymaq asanlaşır. Konservativ müalicə sümüklərə düzgün vəziyyət verdikdən sonra, gips sarğıları qoyurlar. Sınıq nahiyyəsində yara olduqda və ya ekssudat toplandıqda, oranı cərrahi olaraq işlədikdən və novokain- antibiotik qarışığı inyeksiya etdikdən sonra gips sarğısı qoyurlar.► Açıq sınıqlar zamanı, əvvəlcə, zədə nahiyyəsini mexaniki olaraq təmizləyir, spirtli yod məhlulu ilə işləyir və üzərinə trisillin tozu səpərək immobilizasiyaedici sarğı qoyurlar. Ancaq, bütün bunlardan əvvəl, sınmış sümükləri birləşdirirlər. Yaxşı olar ki, gips sarğısını qoyarkən, yara nahiyyəsi üzərində «pəncərə» qoyulsun. Qoyulmuş «pəncərə» yaranın mütəmadi olaraq işlənməsinə və sümükdə gedən regenerasiya prosesini izləməyə imkan verir. ► Konservativ üsullarla sınmış sümükləri birləşdirmək mümkün olma-dıqda, cərrahi əməliyyat aparırlar. Sümüklərin cərrahi, qanlı üsulla birləşdirilməsinə osteosintez deyilir. Cərrahi əməliyyat yolu ilə dirsək və topuq çıxıntılarının, bud, bazu, qamış, mil və s. sümüklərin açıq və qapalı sınıqlarını müalicə edirlər. Alt çənə sümüyünün sınıqlarında da müxtəlif cərrahi əməliyyatlar aparırlar. Sümüklərin sınmış hissələrini birləşdirmək üçün metal ştiftlər, plastmass, sümük, polimer və məftilli osteosintez tətbiq edilir. ► Qapalı sınıqlar zamanı əməliyyatı travmadan 2-3 sutka sonra aparırlar. Açıq sınıqlarda isə infeksiyanın inkişafının və digər ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün əməliyyatı dərhal aparmaq lazım gəlir. ► Ştiftlərlə (millə) osteosintezi həyata keçirdikdə, milin ölçüsünün sümükiliyi kanalının ölçüsü ilə uyğun gəlməsi çox vacibdir. Milin diametri sümük iliyi kanalının ən dar hissəsinin diametri ilə eyni olmalıdır. Uzunluğu isə sınmış sümüyün ölçüsünə bərabər olmaqla yanaşı, heç olmazsa sınmış hissənin yarısı qədər məsafəyə yeridilməlidir. Son zamanlar üzəri xromlaşdırılmış polad millərdən istifadə olunur. V.I.Ilçenko son 15 il müddətində belə milləri çox uğurla tətbiq etmişdir.► Əməliyyatı narkoz altında aparırlar. Bu məqsədlə 2%-li rometar, rompun, ketamin, kalipsol və kalipsovet məhlulları, həmçinin 2%-li aminazin, 1%-li atropin, dimedrol və ya relanium məhlulları qarışığı işlədilir. Əməliyyat sahəsini adi cərrahi qaydada hazırladıqdan sonra, səthi toxumaları (dərini və əzələləri), skalpel və ya qayçı ilə sınıq nahiyyəsindən 2-3 sm böyük olmaqla kəsirlər. Bu zaman əzələləri küt üsulla aralayaraq, sınmış sümük hissələrini əməliyyat sahəsinə çıxarırlar. Sonra sümük kəlbətinləri ilə sümüyün sınmış iti uclarını kəsir, sümük iliyini qismən götürərək, burğunu kanala salıb sümüyün kompakt maddəsini yumşaq toxumaya çıxanadək deşirlər. Burğunun ucu üzərində yerləşən yumşaq toxumaları və dərini skapellə kəsib, burğu ucluğunu xaricə çıxarırlar. Bundan sonra burğunu azad edib, yerinə mil üçün bələdçi qoyulmalıdır. Bu məqsədlə aortapunksiya üçün nəzərdə tutulmuş uzun iynədən istifadə etmək olar. Iynəni sümük kanalına yeridərək, xaricə çıxarırlar. Xaricdən polad mili iynənin çıxmış ucu ilə sümüyün deşilmiş hissəsinə yeridirlər. Sonra bələdçi iynəni azad edib, cərrahi çəkiclə mili sümüyə yeridirlər. Milin ucu sümüyün sınmış hissəsindən 0,5-1 sm çıxdıqda, sümüyün ikinci hissəsini birinci ilə birləşdirərək mili bir qədər də irəli vururlar. Beləliklə, mil sümüyün sınmış nahiyyəsinin ikinci hissəsinə, heç olmazsa, yarıyadək daxil olmalıdır. Bu qayda ilə sümükləri birləşdirdikdən sonra, yaranı cərrahi işləyib (antibakterial tozlar səpib), əzələlərə ketqutdan fasiləsiz, dəriyə isə fasiləli düyünvari tikişlər qoyurlar. Əməliyyat yarasının üzərini aerozol antiseptik məhlullarla örtürlər. Milin çıxarıldığı dəri kəsişinə də tikiş qoyurlar. Tikişləri 8-10, mili isə 3-4 həftədən sonra azad edirlər.► Alt çənə sümüyünün cisminin sınıqlarında məftilşəkilli millərdən istifadə edirlər. Saggital sınıqlarda məftili kəsici və ya köpək dişlərinə keçirib, uclarını iynətutanla buraraq, sınmış hissələri bir-birinə yaxınlaşdırırlar. ► Çənə sümüyünün qanadları sındıqda isə, sınmış nahiyyələrdən 0,3-0,5 mm məsafədə, hər iki tərəfdə burğu ilə xırda deşik açırlar. Sonra məftili bu deşiklərdən keçirərək, sınmış sümük hissələrini bir-birinə yaxınlaşdırıb, məftili bururlar. Bu cür məftilşəkilli milləri 3-4 həftədən sonra çıxarırlar. Ancaq milin orada olduğu dövrdə (3-4 həftə), heyvanı duru yemlərlə yemləyib, hər yemləmədən sonra ağız boşluğunu kalium- hipermanqanat məhlulu ilə yuyurlar.
